Maaş bordrosunu anlatmadan önce gelin ücret kavramına bir göz atalım.
Ücret nedir?
Anayasamıza göre ücret, "emeğin karşılığıdır."
4857 sayılı İş Kanunu'nun 32.maddesinde ise "Genel anlamda ücret bir kimseye bir iş karşılığında işveren veya üçüncü kişiler tarafından sağlanan ve para ile ödenen tutardır.’"
5510 sayılı kanunun 3. maddesinde ise "Ücret; sigortalı sayılanlara saatlik, günlük, haftalık, aylık veya yıllık olarak para ile ödenen ve süreklilik niteliği taşıyan brüt tutarı,’’ şeklinde tanımlanmıştır.
Maaş bordrosu nedir?
"Bordro nedir?" soru ile başlayalım. Genel ve kısa tabiriyle bordro, "işveren tarafından her ay işçiye ödenmesi gereken ücretin ve ücret üzerinden yapılan yasal ve özel kesintilerin gösterildiği kıymetli bir evraktır." Maaş bordrosu, işverenin işçiye ücret ödeme yükümlülüğünü beyan ettiğini kanıtlayan belge niteliğindedir.
Bordronun işçi ve işveren için de güvence kaynağı olabilmesi için İnsan Kaynakları veya Muhasebe departmanı tarafından hak ediş tahakkukları ile özel ve yasal kesintilerde uygulanan işlemlerin hatasız düzenlenmesi gerekmektedir. Bu nedenle maaş bordrosu hazırlama işlemlerinde titiz bir çalışma yapılması önemlidir.
Maaş bordrosu ne zaman hazırlanır?
Memur maaşları her ayın 14'ünde yayınlanır ve memurlar bordro hareketlerini görebilirler. Aynı zamanda e-Devlet üzerinden de e-bordro sorgulama işlemlerini gerçekleştirebilirler.
Bordro ile ilgili kanun maddeleri ve idari para cezaları
Ücret bordrosu Vergi Usul Kanunu’nun 238. maddesinde düzenlenmiştir. Bu kanuna göre "İşverenler her ay ödedikleri ücretler için (maaş bordrosu) tutmaya mecburdurlar." Gelir Vergisi Kanunu’na göre vergiden muaf olan ücretlerle diğer ücret üzerinden vergiye tabi hizmet erbabına yapılan ücret ödemeleri için bordro tutulmaz.
4857 sayılı İş Kanunu’nun 37. maddesinde "İşveren işyerinde veya bankaya yaptığı ödemelerde işçiye ücret hesabını gösterir imzalı veya işyerinin özel işaretini taşıyan bir pusula vermek zorundadır."
5510 sayılı kanunun 102. maddesinin alt bendinde "İşverenler tarafından ibraz edilen aylık ücret tediye bordrosunda; işyerinin sicil numarası, bordronun ilişkin olduğu ay, sigortalının adı, soyadı, sigortalının sosyal güvenlik sicil numarası, ücret ödenen gün sayısı, sigortalının ücreti, ödenen ücret tutarı ve ücretin alındığına dair sigortalının imzasının bulunması zorunludur.
Belirtilen unsurlardan herhangi birini ihtiva etmeyen (imza şartı yönünden makbuz mukabilinde veya banka kanalıyla yapılan ödemeler hariç) ücret tediye bordroları geçerli sayılmaz ve her bir geçersiz ücret tediye bordrosu için aylık asgari ücretin yarısı tutarında, idari para cezası uygulanır."
2023 yılında uygulanacak idari para cezaları
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 102. maddesine göre 2023 yılında uygulanacak idari para cezaları şu şekildedir:
102-e/5 Maddesi : İbraz edilen aylık ücret tediye bordrosunun, maddede belirtilen unsurlardan herhangi birini ihtiva etmemesi nedeniyle geçersiz sayılması halinde, (tutulan defter türüne göre ibraz etmeme nedeniyle uygulanacak olan ve yukarıda belirtilen toplam idari para cezasını geçmemek üzere) her bir geçersiz ücret tediye bordrosu için aylık asgari ücretin yarısı tutarında idari para cezası uygulanır. Her bir bordro için (Asgari ücretin yarısı) 5.004 TL
En az 5 çalışanı olan iş yerlerinin ücretleri bankadan yatırma zorunluluğu olduğundan dolayı bu iş yerlerine ait bordroların imzalatılması zorunluluğu bulunmamaktadır.
Ücretlerin elden verildiği işyerlerinde bordroların işçilere imzalatılmaması halinde, herhangi bir SGK tarafından herhangi bir kayıt incelemesi yapılır ve bordro geçersiz sayılır.
Bordronun geçersiz sayılması cezası
Bahsettiğimiz gibi, 5 kişiden az kişinin çalıştığı iş yerlerinde ücretler elden verilebilir ve bu durumda işçilerin bordroyu imzalaması gerekmektedir.
Uygulanacak bu idari para cezası her ay için ayrı ayrı uygulanacaktır.
Ücretleri bankadan yatırmama cezası
Yukarıda işyeri çalışan sayısı 5’ten az ise ve elden ücret verilmesine rağmen bordrolar imzalanmamışsa uygulanacak idari para cezasını belirttik.
Ancak, en az 5 çalışanı olan iş yerleri işçilere olan ödemelerinin tamamını bir banka aracılığıyla ödemelidir. İşveren tüm çalışanlarına bir banka kartı çıkararak ödemeleri buradan yapmalıdır.
Eğer uygulama bu şekilde olmaz ise idari para cezası uygulanacaktır. Bu idari para cezaları her ay için her işçi başına olarak değerlendirilmelidir.
Söz konusu idari para cezası, 2023 yılı itibariyle 956 TL’dir.
Örnek:
6 işçinin çalıştığı iş yerinde ücretler bankadan ödenmiyorsa ve bu durum Sosyal Güvenlik Kurumu veya İŞKUR tarafından tespit edilirse uygulanacak toplam idari para cezası; 6 x 956 TL = 5736 TL olacaktır. Unutulmamalıdır ki, bu idari para cezası ücretlerin bankadan ödenmediği her ay için ayrı ayrı geçerli olacaktır.
Maaş bordrosu nasıl hazırlanır?
Bordro hazırlama, işçi ve işverenden yapılacak olan kesintiler ile iki aşamadan oluşur. Ayrıca, bordroda olması gereken bilgiler de eksiksiz olarak yer almalıdır.
Ücret pusulası üzerinde bulunması gereken bilgiler:
- Bordronun oluşturulduğu dönem ve tarih
- İş yeri sicil numarası
- İşçinin adı soyadı, aldığı ücret, SGK sicil numarası, unvanı, ücret türü
- İşçinin çalışma günleri ve hafta tatillerine bağlı kazançları
- Varsa ek ödemeler (yakacak yardımı, çocuk yardımı, sağlık sigortası)
- Özel kesintiler (vakıf aidatı, finansal yardım, sağlık kesintisi)
- Yasal kesintiler (SGK işçi payı, gelir vergisi, işsizlik sigortası işçi payı, damga vergisi)
- Matrahlar (SSK, gelir vergisi, damga vergisi, kümülatif gelir vergisi matrahı)
- İşçinin imzası
Ücret bordrosu özel bir şekle sahip olmamakla birlikte, bu bilgilerin tümünün yer aldığı bir belge halinde her ay işveren tarafından oluşturulur. 2 nüsha halinde oluşturulan ücret pusulası, biri işçide, diğeri ise işverende olacak şekilde imzalanıp muhafaza edilir.
Bordro nasıl hesaplanır?
"Standart bordro nedir ve nasıl hesaplanır?" konusuna, hesaplamaya ilişkin yasal kesintilerin isimleri ve oranları hakkında bilgiler vererek başlayalım:
Maaş bordrosunun hesaplanması temel olarak hem işverenden hem de çalışandan yapılan kesintilerin detaylandırılması ile gerçekleşir.
Maaş bordrosu hesaplamak için şu kesinti unsurları esas alınmalıdır:
İşçiden yapılacak olan kesintiler;
-
SGK prim ödemesinin işçiye düşen payı (Brüt tutar x %14)
-
İşsizlik sigortası ödemesinin işçiye düşen payı (Brüt ücret x %1)
-
Gelir vergisinin matrahı [Brüt ücret – (SGK işçi payı + işsizlik sigortası işçi payı)]
-
Gelir vergisinin miktarı (Gelir vergisi matrahı x %15)
-
Damga vergisi miktarı (Brüt tutar x 0,00759)
İşverenden Yapılacak Olan Kesintiler;
-
SSK primi ödemesinin işçiye düşen payı [Brüt ücret x %15 (%5 indirim teşviki)]
-
İşsizlik sigortası ödemesinin işveren payı (Brüt ücret x %2)
Standart bordro nedir ve nasıl hesaplanır konusuna, hesaplamaya ilişkin yasal kesintilerin isimleri ve oranları hakkında bilgiler vererek başlayalım:
Bu arada “Standart Bordro” tabirimizi kısaca açmak isterim. Standart bordrodan kastımız; emekli, engelli, teşvikli personel gibi bazı özel statü taşımayan çalışanlar için aşağıda belirttiğim kesinti oranlarında bordro hesaplaması yapılmasıdır.
2023 yılı normal çalışan bordro parametreleri (01.01.2023 - 30.06.2023)
| ASGARİ ÜCRET | 1. Dönem (Ocak-Haziran) |
|---|---|
| ASGARİ ÜCRET (AYLIK BRÜT) | 10.008,00 TL |
| ASGARİ ÜCRET (GÜNLÜK BRÜT) | 333,60 TL |
| ASGARİ ÜCRET (AYLIK NET) | 8.506,80 TL |
| ASGARİ ÜCRETİN İŞVERENE MALİYETİ | 11.759,40 TL |
| ÜCRETLİLER İÇİN GELİR VERGİSİ DİLİMLERİ | VERGİ ORANI |
|---|---|
| 70.000 TL'ye kadar | % 15 |
| 150.000 TL'nin 70.000 TL'si için 10.500 TL, fazlası | % 20 |
| 550.000 TL'nin 150.000 TL'si için 26.500 TL, fazlası | % 27 |
| 1.900.000 TL'nin 550.000 TL'si için 134.500 TL, fazlası | % 35 |
| 1.900.000 TL'den fazlasının 1.900.000 TL'si için 607.000 TL, fazlası | % 40 |
| ENGELLİLİK İNDİRİMİ | GVK |
|---|---|
| 1. Derece Engellilik İndirimi | 4.400 TL |
| 2. Derece Engellilik İndirimi | 2.600 TL |
| 3. Derece Engellilik İndirimi | 1.100 TL |
| SGK TABAN VE TAVAN ÜCRETLERİ | Günlük Prime Esas Kazanç (Aylık) |
|---|---|
| SGK Taban | 10.008,00 TL |
| SGK Tavan | 75.060,00 TL |
| KIDEM TAZMİNATI TAVANI | 19.982,83 TL |
|---|---|
| VERGİDEN MÜSTESNA YEMEK BEDELİ | 110 TL |
| ÜCRETLİLERDE DAMGA VERGİSİ | Binde 7,59 |
| Günlük | Aylık | |
|---|---|---|
| Yemek Parası | 78,90 TL | - |
| Çocuk Yardımı | - | 200,16 TL |
| Aile Yardımı | - | 1.000,80 TL |
2023 yılı asgari ücret
| Brüt Tutar | Net Tutar | |
|---|---|---|
| Asgari Ücret | 10.008 ₺ | 8.506,80 ₺ |
| SGK Matrahı (PEK Matrahı) | 10.008 ₺ | - |
| SGK İşçi Primi (%14) | - | 1.401,12 ₺ |
| İşsizlik İşçi Primi (%1) | - | 100,08 ₺ |
| Gelir Vergisi Matrahı | - | 8.506,80 ₺ |
| Gelir Vergisi | - | 0 |
| Damga Vergisi Matrahı | 10.008 ₺ | - |
| Damga Vergisi | - | 0 |
| Net Ödenen | - | 8.506,80 ₺ |
2023 asgari ücretli çalışanların işveren maliyeti teşviksiz:
| Asgari Ücret (Brüt) | 10.008 ₺ |
|---|---|
| SGK Matrahı | 10.008 ₺ |
| SGK İşveren Payı (%20,5) | 2.051,64 ₺ |
| İşsizlik İşveren Payı (%2) | 200,16 ₺ |
| İşveren Maliyeti | 12.259,80 ₺ |
2023 asgari ücretli çalışanların işveren maliyeti teşvikli:
| Asgari Ücret (Brüt) | 10.008 ₺ |
|---|---|
| SGK Matrahı | 10.008 ₺ |
| SGK İşveren Payı (%15,5) | 1.551,24 ₺ |
| İşsizlik İşveren Payı (%2) | 200,16 ₺ |
| İşveren Maliyeti | 11.759,40 ₺ |
İşverenin SGK Tavan Maliyeti 2023
İşverenin, ücretini ödediği işçilerinden prime esas kazançları toplamı SGK Tavan matrahını aşan kişiler için hesaplanan prim tutarları, asgari ücretle beraber değişen parametrelerden biri.
| 1 Günlük | 30 Günlük | |
|---|---|---|
| Pek Matrahı Taban Tutarı | 333,60 ₺ | 10.008 ₺ |
| Pek Matrahı Tavan Tutarı | 2.502 ₺ | 75.060 ₺ |
Tavandan hesaplanan primler için işverenin prim maliyeti ise şu şekilde olmaktadır:
| SGK Matrahı | SGK İşveren Payı (%20,5) | İşsizlik İşveren Payı (%2) | |
|---|---|---|---|
| Teşviksiz Tutar: | 75.060 ₺ | 15.387,30 ₺ | 1.501,20 ₺ |
| Teşvikli Tutar: | 75.060 ₺ | 11.634,30 ₺ | 1.501,20 ₺ |
Sonuç : Ücret bordrolarının ispat aracı olmasından dolayı; usulüne uygun düzenlenmemiş bordrolar için ceza öngörülmüş olması, bordroların doğru olarak düzenlenmesini zorunlu kılmaktadır. Usulüne uygun düzenlenmemiş ücret bordrolarına her üç kanunda ceza öngörülmüştür.
Maaş bordrosu düzenlenirken en azından asgari bilgileri içermeli ve şekil şartlarını yerine getirmelidir. Hem usul hem de gerekli esaslara göre düzenlenmiş olan ücret bordroları, işçi ve işveren açısından bir ispat aracı olup kayıt dışılığın önlenmesi açısından önemli bir araçtır.
2022 yılı normal çalışan bordro parametreleri ise bu şekildeydi:
| Brüt Asgari Ücret | 5.004,00 TL |
| İşçi Payı (%15) | 750,60 TL |
| Gelir Vergisi Matrahı | 4.253,40 TL |
| Gelir Vergisi Kesintisi (%15) | 0,00 |
| Damga Vergisi Kesintisi (%0,759) | 0,00 |
| Ödenecek Net Ücret | 4.253,40 TL |
| İşveren Payı (%22,5) | 1.125,90 TL |
| İşverene Maliyeti (İndirimsiz) | 6.129,90 TL |
| 5510 (%5 indirimi) | 250,20 TL |
| İşverene Maliyeti (İndirimli) | 5.879,70 TL |
Emekli çalışanın çalışana maliyeti
| Brüt Asgari Ücret | 5.004,00 TL |
| İşçi Payı (%7,5) | 375,30 TL |
| Gelir Vergisi Matrahı | 4.628,70 TL |
| Gelir Vergisi Kesintisi (%15) | 0,00 |
| Damga Vergisi Kesintisi (%0,759) | 0,00 |
| Ödenecek Net Ücret | 4.628,70 TL |
| İşveren Payı (%24,5) | 1.225,98 TL |
| İşverene Maliyeti | 6.229,98 TL |
Asgari ücret ile çalışan bordro parametreleri
| Brüt Asgari Ücret | 10.000,00 TL |
| İşçi Payı (%7,5) | 1.500,00 TL |
| Gelir Vergisi Matrahı | 8.500,00 TL |
| Gelir Vergisi İstisnası | 4.253,40 TL |
| Vergiye Tabi GV Matrahı | 4.246,60 TL |
| Gelir Vergisi Kesintisi (%15) | 636,99 TL |
| Damga Vergisi İstisnası | 5.004,00 TL |
| Vergiye Tabi DV Matrahı | 4.996,00 TL |
| Damga Vergisi Kesintisi (%0,759) | 37,92 TL |
| Ödenecek Net Ücret | 7.825,09 TL |
| İşveren Payı (%22,5) | 2.250,00 TL |
| İşverene Maliyeti (İndirimsiz) | 12.250,00 TL |
| 5510 (%5 indirimi) | 500,00 TL |
| İşverene Maliyeti (İndirimli) | 11.750,00 TL |
2022 SGK istisnaları bordro parametreleri
| Yemek Yardımı (Günlük) | 10,01 TL |
| Aile Yardımı | 500,40 TL |
| Çocuk Yardımı (1 Çocuk) | 100,08 TL |
| Özel Sağlık Sigortası | 1.501,20 TL |
2022 Gelir vergisi istisnası parametreleri
| Yemek Yardımı (Günlük) | 34,00 TL |
| Yol Yardımı (Günlük) | 17,00 TL |
2022 Engelli indirimi
| Engelli İndirimi | Tutar |
| Birinci Derece (%80 – %100) | 2.000,00 TL |
| İkinci Derece (%60 – %79,9) | 1.170,00 TL |
| Üçüncü Derece (%40 – %59,9) | 500,00 TL |
| Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi Damga Vergisi | 103,50 TL |
2022 Gelir vergisi oranları
| Gelir Dilimi | Vergi Oranı |
| 32.000 TL’ye kadar | 15% |
| 70.000 TL’nin 32.000 TL’si için 4.800 TL, fazlası | 20% |
| 250.000 TL’nin 70.000 TL’si için 12.400 TL, fazlası | 27% |
| 880.000 TL’nin 250.000 TL’si için 61.000 TL, fazlası | 35% |
| 880.000 TL’den fazlasının 880.000 TL’si için 281.500 TL, fazlası | 40% |
Sonuç : Ücret bordrolarının ispat aracı olmasından dolayı; usulüne uygun düzenlenmemiş bordrolar için ceza öngörülmüş olması, bordroların doğru olarak düzenlenmesini zorunlu kılmaktadır. Usulüne uygun düzenlenmemiş ücret bordrolarına her üç kanunda ceza öngörülmüştür. Maaş bordrosu düzenlenirken en azından asgari bilgileri içermeli ve şekil şartlarını yerine getirmelidir. Hem usul hem de gerekli esaslara göre düzenlenmiş olan ücret bordroları, işçi ve işveren açısından bir ispat aracı olup kayıt dışılığın önlenmesi açısından önemli bir araçtır.
Ön muhasebenin pratik yolu, Paraşüt!
İşletmenizin ön muhasebesini kapsamlı bir şekilde tutmak elinizde! Türkiye'nin ilk online ön muhasebe programı Paraşüt'ün sade arayüzü ve kolay kullanımı ile finansal işlemlerinizi rahatlıkla gerçekleştirebilirsiniz. Henüz Paraşüt abonesi değilseniz, uygulamamızı 14 gün ücretsiz deneyebilirsiniz.
Kaynakça
– 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası
– 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
– 213 Sayılı Vergi Usul Kanunu
– 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
– 6098 Sayılı Borçlar Kanunu
– Sosyal Güvenlik Kurumu, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
