Dar Mükellef Nedir? Kapsamlı Vergi Rehberi

Dar mükellef, Türkiye'de yerleşik olmayan gerçek kişiler ya da merkezleri yurt dışında bulunan kurumların, sadece Türkiye kaynaklı gelirleri üzerinden vergilendirilmesini ifade eder. Bu kişiler ya da kurumlar, dar mükellefiyet kapsamında yalnızca Türkiye'deki kazançlarıyla sınırlı bir vergi yükümlülüğü altındadır. Yani Türkiye'de ikamet etmeyen biri, yalnızca Türkiye'den elde ettiği gelir için vergi öder; yurtdışındaki gelirleri Türkiye'de vergiye tabi tutulmaz. 
Bu durum, vergi uygulamalarında önemli bir ayrım yaratarak mükellefiyet türüne göre farklı vergilendirme esaslarının uygulanmasına neden olur.

Peki mükellef türü dar ne demek? Vergi mevzuatında yer alan “mükellef türü dar” ifadesi, bir kişinin ya da kurumun Türkiye’de sınırlı vergi mükellefiyetine tabi olduğunu belirtir. Dar mükellef, Türkiye'de sürekli bir yerleşimi veya ikametgahı bulunmayan ancak Türkiye’den gelir elde eden kişidir. Bu tür mükellefiyet, yabancı yatırımcılar, yurtdışında yaşayan vatandaşlar ya da uluslararası şirketlerin Türkiye’deki faaliyetleri için geçerlidir. 
Bu kişiler, dar mükellefiyet kapsamında yalnızca Türkiye içindeki gelirleri nedeniyle vergi öderler; global gelirleri ise dikkate alınmaz.

Tam mükellef, hem gerçek hem de tüzel kişilerin Türkiye’de yerleşik olmaları durumunda, tüm dünya çapındaki gelirlerinin Türkiye'de vergilendirilmesi anlamına gelir. Tam mükellefiyet, Türkiye’de ikamet eden bireyler ile merkez veya iş yeri Türkiye’de olan şirketleri kapsar. Bu kişilerin veya kurumların Türkiye dışındaki gelirleri de Türkiye'deki beyana dahil edilir ve buna göre vergiye tabi tutulur. 
Dolayısıyla, tam mükellef statüsünde olanlar, küresel gelirleri üzerinden vergilendirilirken, dar mükellefler yalnızca Türkiye’deki kazançları için vergi öder.

Vergi yükümlülüğünün kapsamı açısından tam mükellef ve dar mükellef arasındaki fark, mükellefin Türkiye’deki yerleşikliğiyle belirlenir. Tam mükellef, dünya genelindeki tüm gelirleri için Türkiye’de vergiye tabidir. Dar mükellef ise yalnızca Türkiye kaynaklı gelirleri nedeniyle vergi öder. Bu nedenle ikametgah, iş merkezi, yasal merkez gibi kriterler mükellefiyet türünün belirlenmesinde önemli rol oynar. Ayrıca beyanname yükümlülükleri, istisnalar ve kesinti oranları da her iki tür için farklılık gösterir.

Tam mükellefler, tüm gelirlerini Türkiye'de yıllık gelir veya kurumlar vergisi beyannamesiyle beyan etmek zorundadır. Oysa dar mükellefler, stopaj yoluyla vergilendirilir ve yalnızca belirli durumlarda beyanname verir. Bu fark, özellikle gelir türlerine göre değişkenlik gösterir. Örneğin faiz, temettü ya da kira gibi gelirlerde dar mükellefiyet kapsamında stopaj yeterli olur ama bazı ticari kazançlarda ek beyan gerekebilir. 
Ayrıca çifte vergilendirme riskine karşı ülkeler arasında yapılan anlaşmalar, bu farkların etkilerini yumuşatmak amacıyla devreye girer.

Bir kişinin ya da kurumun vergi yükümlülüğü altına girebilmesi için belirli kriterleri karşılaması gerekir. Türkiye’de mükellef olmanın şartları, esas olarak ikametgah, iş yeri ve gelir kaynağının Türkiye ile ilişkili olup olmadığına dayanır. 
Gerçek kişiler için bu şartlar arasında Türkiye’de yerleşik olma, bir takvim yılı içinde 183 günden fazla Türkiye’de bulunma veya ikametgahın Türkiye'de bulunması yer alır. Kurumlar için ise merkez veya iş yeri Türkiye’de bulunanlar tam mükellef, yalnızca Türkiye kaynaklı gelir elde edenler ise dar mükellef kabul edilir.

Dar mükellef olup olmadığınızı belirlemenin en temel yolu, ikametgah ve yerleşim durumunuzun değerlendirilmesidir. Eğer bir gerçek kişi Türkiye’de yerleşik değilse ve yılın büyük kısmını yurtdışında geçiriyorsa, bu kişi dar mükellef sayılır. 
Yerleşim testi, vergi daireleri tarafından kişinin Türkiye’de geçirdiği gün sayısı, iş ve aile bağları gibi kriterlerle yapılır. Bu test sonucunda yerleşik sayılmayan kişiler yalnızca Türkiye’den elde ettikleri gelirler için vergilendirilir.

Dar mükellef olan birey ve kurumlar, yalnızca Türkiye kaynaklı gelirleri üzerinden vergilendirilir. Dar mükellefiyet, Türkiye dışında yaşayan ancak Türkiye'de ticari, sınai, zirai faaliyet gösteren ya da menkul sermaye iradı, gayrimenkul kira geliri gibi kazançlar elde eden kişi ve kurumları kapsar. 
Bu kapsam, hem gerçek kişileri hem de şirketleri içerir. Türkiye’de geçici ya da sınırlı faaliyet yürütenler için vergi yükümlülüğü, faaliyet türü ve gelir türüne göre şekillenir.

Türkiye’de yerleşik olmayan bireyler, dar mükellef gerçek kişi olarak sınıflandırılır ve sadece Türkiye kaynaklı gelirleri üzerinden gelir vergisine tabi tutulur. Bu gelirler arasında kira gelirleri, faiz gelirleri, ücretler, serbest meslek kazançları ve menkul kıymet gelirleri yer alabilir. Ancak kişinin Türkiye’de daimi bir iş yeri veya temsilcisi yoksa, çoğu durumda bu gelirler üzerinden stopaj yoluyla nihai vergilendirme yapılır.

Türkiye dışında kurulmuş ve merkezleri yurt dışında bulunan tüzel kişiler, Türkiye’de daimi iş yeri veya temsilci aracılığıyla kazanç elde ediyorsa, dar mükellef kurum sayılır. Bu durumda kurumun yalnızca Türkiye’deki faaliyetlerinden doğan kazançları dar mükellefiyet kapsamında vergiye tabi tutulur. Örneğin Türkiye’de şube açan yabancı bir şirket, yalnızca şube faaliyetlerinden doğan gelir için vergi öder.

Türkiye’de ikamet etmeyen ancak Türkiye’den gelir elde eden bireyler, dar mükellef olarak tanımlanır ve sadece Türkiye kaynaklı gelirleri için gelir vergisi öder. Gelirin türüne göre ya doğrudan beyan edilir ya da kaynakta yapılan stopaj ile vergilendirilir.

Dar mükellef gerçek kişilerin gelirleri kaynakta kesinti yoluyla vergilendirilir. Ancak bazı gelirler için yıllık ya da münferit beyanname verilmesi gerekebilir. Ücret, kira, serbest meslek kazancı gibi gelirler için gelir türüne ve elde ediliş şekline göre farklı vergilendirme yöntemleri uygulanır. Beyanname verilmesi gereken durumlar dışında, stopajla yapılan vergi kesintisi nihai vergilendirme sayılır.

Dar mükellef kurumlar vergisi, Türkiye’de yerleşik olmayan ancak burada gelir elde eden yabancı şirketlerin ödemekle yükümlü olduğu vergilerdir. Türkiye’de daimi iş yeri, şube, fabrika veya temsilci bulunduran kurumlar bu kapsamda değerlendirilir. Vergilendirme yalnızca Türkiye’de yürütülen ticari faaliyetlerden veya Türkiye kaynaklı gelirlerden alınır. Bu vergi, genel kurumlar vergisi oranları üzerinden hesaplanır ancak bazı özel durumlar stopajla vergilendirilebilir.

Dar mükellef kurumlar Türkiye’de şube açarak, taşeronlarla çalışarak veya belirli bir süreliğine proje geliştirerek gelir elde edebilir. Bu tür faaliyetlerden sağlanan gelirler Türkiye’de kurumlar vergisine tabi olur. Ayrıca gayrimenkul kira geliri, telif, lisans ve temettü gibi pasif gelirlerde de dar mükellefiyet çerçevesinde stopaj uygulanabilir. Her gelir türü için ayrı değerlendirme yapılmalı, çifte vergilendirme anlaşmaları göz önünde bulundurulmalıdır.

Dar mükellefiyette vergi kesintisi, stopaj yoluyla uygulanır. Yani dar mükelleflerin Türkiye'deki gelirlerinden, geliri ödeyen kişi veya kurum tarafından vergi kesintisi yapılır ve bu kesinti, çoğu durumda nihai vergi yerine geçer. 
Bu uygulama sayesinde Türkiye’de daimi iş yeri olmayan dar mükellefler, beyanname vermeksizin vergilendirilmiş olur. Ancak bazı özel gelir türlerinde beyanname zorunluluğu devam eder.

Dar mükellefiyet kapsamında uygulanan stopaj oranları, gelir türüne göre değişiklik gösterir. Örneğin temettü ödemelerinde yüzde 15, faiz gelirlerinde yüzde 10, kira ödemelerinde ise farklı oranlar uygulanabilir. Bu oranlar, Gelir Vergisi Kanunu ve dar mükellef kurumlar vergisi düzenlemeleri çerçevesinde belirlenmiştir. Ayrıca Türkiye'nin diğer ülkelerle yaptığı çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, bu oranları düşürebilir ya da muafiyet sağlayabilir.

Dar mükellefler için vergi kesintisine tabi gelirler; faiz, temettü, lisans ve telif ödemeleri, kira gelirleri, serbest meslek kazançları ve hizmet bedelleri gibi geniş bir yelpazeye yayılır. Bu gelirler kaynakta vergiye tabi tutulur ve gelir elde edenin beyanname vermesine gerek kalmaz. Ancak bazı durumlarda, söz konusu gelir türünün niteliğine göre ek bildirim veya vergi hesaplamaları gündeme gelebilir.

Dar mükellef gerçek ve tüzel kişiler için vergi beyanı, elde edilen gelirin türüne ve elde ediliş şekline göre değişiklik gösterebilir. Bu kişiler için uygulanan iki temel beyanname türü vardır. Bunlar yıllık beyanname ve münferit beyannamedir. 
Türkiye’de mükellef olmanın şartları arasında yerleşiklik kriteri bulunmadığı için dar mükellef kişiler yalnızca Türkiye kaynaklı gelirleri için bu beyannameleri verir. Ancak çoğu gelir türü için stopaj uygulandığından, beyanname verme zorunluluğu oluşmayabilir.

Dar mükellefler, bazı durumlarda elde ettikleri geliri yıllık beyanname ile topluca bildirirken, bazı özel durumlarda münferit beyanname vermekle yükümlü olur. Yıllık beyanname, aynı takvim yılı içinde birden fazla gelir kaleminin elde edilmesi durumunda kullanılır. Münferit beyanname ise tek seferlik veya belirli bir işlem sonucunda elde edilen gelirler için geçerlidir. 
Örneğin Türkiye’de bir gayrimenkul satışı sonucunda elde edilen kazanç, münferit beyanname ile bildirilir. Hangi tür beyanın gerekli olduğu, gelir türüne ve vergi kesintisi yapılıp yapılmadığına bağlı olarak belirlenir.

Çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, bir gelir üzerinden hem Türkiye’de hem de gelirin elde edildiği diğer ülkede vergi ödenmesini engellemek amacıyla yapılan uluslararası anlaşmalardır. Bu anlaşmalar sayesinde, dar mükellef gerçek veya tüzel kişiler, aynı gelir için iki ülkede birden vergi ödemek zorunda kalmaz. 
Türkiye’nin çok sayıda ülkeyle yürürlükte olan bu tür anlaşmaları bulunur. Özellikle uluslararası gelir elde eden kişiler ve şirketler için bu anlaşmalar, hem mali yükü azaltır hem de yasal uyumu kolaylaştırır.

Dar mükellefiyet kapsamındaki kişi ve kurumlar için çifte vergilendirmeyi önleme anlaşmaları, vergi planlamasının önemli araçlarından biridir. Bu anlaşmalar sayesinde, Türkiye'de elde edilen gelirler için ödenen vergiler, mükellefin yerleşik olduğu ülkede mahsup edilebilir veya vergiden muaf tutulabilir. Böylece hem vergi yükü azalır hem de ticari faaliyetler daha öngörülebilir hale gelir. 
Anlaşma yapılan ülkelerde ikamet eden dar mükellefler, ilgili anlaşma hükümlerinden yararlanmak için Türkiye'de istisna veya indirim talebinde bulunabilirler. Ancak bu haklardan yararlanabilmek için ilgili belgelerin (ikamet belgesi vb.) zamanında ve eksiksiz sunulması gereklidir.

Ön muhasebe yönetiminiz Paraşüt'e emanet!

Paraşüt’te ön muhasebe yönetiminiz için kapsamlı çözümler, ayrıcaklıklı hizmetler var! İster web’den ister mobilden e-fatura kesebilme kolaylığının yanı sıra; gelir-gider takibi, stok yönetimi, akıllı banka entegrasyonu gibi ön muhasebeniz için olmazsa olmaz işlemleri tek ekrandan yönetir; satış ve tahsilattan KDV raporuna kadar detaylı raporlama özelliği ile finansal süreçlerinizi analiz edersiniz.

Siz de Paraşüt’e gelin, işinizi şansa bırakmadan ön muhasebe sürecinizi doğru adımlarla yönetin. Üstelik 14 gün ücretsiz deneyebilirsiniz. Ücretsiz denemek için tıklayın 👇🏻